Οι καρκινοπαθείς ασθενείς απαιτείται να ακολουθήσουν μια σχετικώς διαφοροποιημένη διατροφή για να ανταπεξέλθουν στις παρενέργειες της θεραπείας που ακολουθούν και έχουν αυξημένες ανάγκες για ενέργεια και πρωτεΐνες. Μια ισορροπημένη υγιεινή διατροφή περιλαμβάνει τρόφιμα με υψηλή διατροφική αξία όπως είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, πρωτεϊνικές πηγές και ‘καλά’ λιπαρά. Ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο και κάνουν χημειοθεραπεία είναι σημαντικό να αυξήσουν την κατανάλωση θερμίδων και των πρωτεϊνών τους καταναλώνοντας τρόφιμα όπως το αυγό, το ψάρι και τα φασόλια. Επίσης, μπορεί να χρειαστεί να διαφοροποιήσουν την υφή και την σύσταση των γευμάτων τους για ευκολότερη μάσηση και κατάποση του φαγητού τους. Ενώ η χημειοθεραπεία αποσκοπεί στην καταστροφή των καρκινικών κυττάρων, καταστρέφει και υγιή κύτταρα με αποτέλεσμα οι ασθενείς να παρουσιάζουν συμπτωματολογία που δημιουργεί προβλήματα στην πρόσληψη του φαγητού, όπως πόνο στην στοματική κοιλότητα, ναυτία και απώλεια όρεξης.
Η σωστή διατροφή είναι απαραίτητη για ασθενείς που πάσχουν από καρκίνο, καθώς η θεραπεία μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο το σώμα χρησιμοποιεί τα διατροφικά στοιχεία και καθώς μπορεί να προκαλέσει αδυναμία να καταναλωθούν κάποια τρόφιμα. Η σωστή διατροφή κατά την διάρκεια της χημειοθεραπείας βοηθά στην διατήρηση των αποθηκών του σώματος σε διατροφικά στοιχεία, διατηρεί τα επίπεδα ενέργειας, μειώνει τις πιθανότητες λοίμωξης, ενισχύει την δυνατότητα ανάκτησης του σώματος και βοηθάει στην μείωση των παρενεργειών της θεραπείας.
Αρχικά, ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στην κατανάλωση πρωτεΐνης, καθώς αποτελεί πρωταρχικό στοιχείο για την ανοικοδόμηση των ιστών του σώματος και ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα. Η ανεπαρκής πρόσληψη πρωτεΐνης μπορεί να προκαλέσει αποδόμηση των μυών (αποθήκη των πρωτεϊνών του σώματος), με αποτέλεσμα να γίνονται οι ασθενείς πιο επιρρεπείς στις μολύνσεις και να παρουσιάζουν αδυναμία να θεραπευτούν από τυχόν ασθένειες. Τρόφιμα όπως το ψάρι, τα αυγά, το άπαχο κόκκινο κρέας, οι ξηροί καρποί και τα όσπρια πρέπει να εμπλουτίζουν την διατροφή του ασθενή. Εξίσου σημαντικό ρόλο έχει και η κατανάλωση υδατανθράκων που είναι απαραίτητοι για παροχή ενέργειας για το σώμα με τρόφιμα όπως είναι τα φρούτα, τα λαχανικά, τα σιτηρά ολικής αλέσεως και τα όσπρια να αποτελούν ιδανικές πηγές. Επίσης, σημαντικό είναι η διατροφή να είναι εμπλουτισμένη με ‘καλά’ λίπη, καθώς αποτελούν άριστη πηγή ενέργειας, αποτελούν μονωτικό υλικό για τους ιστούς του σώματος και μεταφέρουν κάποιες βιταμίνες μέσω των αιμοφόρων αγγείων στους ιστούς. Είναι αδήριτη ανάγκη να αποφευχθούν τα trans λιπαρά, που συνήθως βρίσκουμε στα βιομηχανοποιημένα τρόφιμα, και η διατροφή να είναι εμπλουτισμένη από λιπαρά τρόφιμα όπως είναι οι ξηροί καρποί, οι σπόροι, το ελαιόλαδο, το αβοκάντο και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, όπως το γιαούρτι. Μια άλλη ομάδα διατροφικών στοιχείων που αποτελεί τον πυρήνα της ισορροπημένης διατροφής είναι οι βιταμίνες, τα μέταλλα, τα ιχνοστοιχεία και οι αντιοξειδωτικές ουσίες, τα οποία έχουν κεντρικό ρόλο στην υγεία μας. Ανάλογα με τον τύπο καρκίνου που μπορεί να πάσχει ο εκάστοτε ασθενής, υπολογίζεται ότι το 30 – 90 % αυτών δεν έχουν επαρκή κατανάλωση βιταμινών και περαιτέρω μικροστοιχείων και ίσως η χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής να είναι απαραίτητη. Ασθενείς σε χημειοθεραπεία μπορεί να παρουσιάσουν χαμηλά επίπεδα στοιχείων όπως είναι το μαγνήσιο, ο σίδηρος, η βιταμίνη D και το φολικό οξύ. Οι αντιοξειδωτικές ουσίες, που βρίσκουμε σε φρούτα και λαχανικά, προστατεύουν τα κύτταρα μας με την ουδετεροποίηση των ελεύθερων ριζών και μερικές από αυτές είναι η βιταμίνη Α, η βιταμίνη Ε, η βιταμίνη C, το σελήνιο και ο ψευδάργυρος. Τέλος, ουσίες που βρίσκουμε σε φρούτα και λαχανικά όπως είναι το λυκοπένιο, τα καροτενοειδή και οι φυτοστερόλες ενισχύουν την υγεία του σώματος μας.
Κατά την περίοδο που ο ασθενής λαμβάνει χημειοθεραπεία ελέγχεται για τα επίπεδα κάποιων λευκών αιμοσφαιρίων που ονομάζονται ουδετερόφιλα. Χαμηλά επίπεδα ουδετερόφιλων συνεπάγεται ουδετεροπενία, με αποτέλεσμα ο ασθενής να είναι πιο επιρρεπής στις λοιμώξεις και για αυτό είναι σημαντικό να ακολουθήσει πρακτικές υγιεινής στον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται τα τρόφιμα και μαγειρεύει. Βασικοί κανόνες είναι η αποθήκευση των τροφίμων στην κατάλληλη θερμοκρασία, βούρτσισμα με νερό φρούτων και λαχανικών, μούλιασμα και ξέβγαλμα τροφίμων που δεν πλένονται, πλύσιμο χεριών και μαγειρικών σκευών πριν το μαγείρεμα, πλύσιμο χεριών αφού αγγίξουμε ζωικά τρόφιμα όπως το κρέας και το ψάρι, χρήση διαφορετικών επιφανειών κοπής για κρέας, φρούτα και λαχανικά, καλό μαγείρεμα σε υψηλές θερμοκρασίες τροφίμων όπως το κρέας, τα πουλερικά και τα αυγά, απόψυξη κρέατος, πουλερικών και ψαριού στο ψυγείο ή σε φούρνο μικροκυμάτων, κατανάλωση παστεριωμένων γαλακτοκομικών και χυμών και κατανάλωση ξηρών καρπών που είτε έχουν κέλυφος, είτε είναι ψημένοι.
Εφόσον ο ασθενής λαμβάνει χημειοθεραπεία πρέπει να αποφύγει κάποια τρόφιμα, όπως συμβαίνει και στις εγκυμονούσες, για να μειώσει την πιθανότητα λοιμώξεων, αλλά και να αποφύγει ανεπιθύμητα συμπτώματα της θεραπείας, όπως πόνο στην στοματική κοιλότητα ή διάρροια. Συνεπώς πρέπει να αποφύγει την κατανάλωση ωμών τροφίμων όπως το ψάρι (σούσι) και τα θαλασσινά (όστρακα), ωμούς ξηρούς καρπούς, μουχλιασμένα τρόφιμα όπως τα μπλε τυριά (π.χ. ροκφόρ, γκοργκοντζόλα, στίλτον), τρόφιμα που έχουν λήξει, τρόφιμα που έχουν μείνει σε θερμοκρασία δωματίου για περισσότερο από 2 ώρες, φαγητό στην ψύξη πέρα των τριών ημερών, μπουφέδες και εστιατόρια self–service, και τέλος φαγητά τα οποία είναι πολύ λιπαρά, έχουν πολύ υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη ή είναι καυτερά.
Προτού κάποιος ξεκινήσει τις χημειοθεραπείες είναι σημαντικό να ακολουθεί μια υγιεινή ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, σιτηρά ολικής αλέσεως, σπόρους, όσπρια, ξηρούς καρπούς και άπαχα πρωτεϊνικά τρόφιμα, ενώ θα πρέπει να αποφεύγει τους απλούς υδατάνθρακες, την ζάχαρη και τα βιομηχανοποιημένα τρόφιμα. Μια σωστή διατροφή πριν την θεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην αποφυγή λοιμώξεων και σε λιγότερες παρενέργειες της χημειοθεραπείας. Καλό είναι να προετοιμάσουμε υγιεινά γεύματα τα οποία θα συντηρήσουμε στον καταψύκτη μας και να στοκάρουμε σε υγιεινά σνακ έτσι να οργανώσουμε την διατροφή με τον καλύτερο δυνατό τρόπο κατά την περίοδο που λαμβάνουμε την χημειοθεραπεία.
Αφού ξεκινήσουν οι χημειοθεραπείες είναι σημαντικό να συμπεριλάβουμε στην διατροφή μας πληθώρα φρούτων και λαχανικών, διαφορετικών χρωμάτων, σιτηρά ολικής αλέσεως και πρωτεϊνικά τρόφιμα όπως το γιαούρτι, οι ξηροί καρποί, οι σπόροι, τα πουλερικά και τα βραστά αυγά, τα οποία θα μας δώσουν ενέργεια και θα θωρακίσουν το σώμα μας.
Λογικό και αναμενόμενο είναι ότι θα υπάρχουν από την χημειοθεραπεία παρενέργειες αλλά μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε έτσι ώστε να αποφύγουμε τον υποσιτισμό. Η έλλειψη όρεξης μπορεί να διαρκέσει μερικές μέρες ή και κατά την συγκεντρωτική περίοδο της θεραπείας. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε πόσιμα σκευάσματα που εμπεριέχουν υψηλές θερμίδες και περαιτέρω διατροφικά στοιχεία, ως αντικατάσταση γευμάτων. Μπορούμε να κάνουμε 6 μικρότερα γεύματα από 3 μεγάλα μέσα στην μέρα. Καλό είναι να έχουμε διάφορα σνακ μαζί μας έτσι ώστε να καταναλώσουμε φαγητό όποτε νιώθουμε την ανάγκη. Μπορούμε να εμπλουτίσουμε το φαγητό μας, έτσι ώστε να λαμβάνουμε περισσότερες θερμίδες σε μικρότερη ποσότητα φαγητού.
Μια άλλη παρενέργεια που παρατηρείται είναι η ναυτία, που είναι και από τις πιο κοινές. Η κατανάλωση τροφών που είναι ευκολότερες για το στομάχι, όπως οι φρυγανιές και τα κράκερ, μπορούν να μειώσουν την αίσθηση της ναυτίας. Επίσης, τα πολλά μικρά γεύματα μέσα στην μέρα, η επιλογή τροφίμων που αγαπάμε, συχνές και μικρές γουλιές υγρών κατά την διάρκεια της ημέρες, η κατανάλωση τροφών και ροφημάτων σε θερμοκρασία δωματίου και η κατανάλωση φρυγανιών και κράκερ πριν τον ύπνο έχουν βρεθεί να συμβάλουν θετικά στην αντιμετώπιση της ναυτίας.
Πολλοί ασθενείς βιώνουν πόνο στην στοματική κοιλότητα και στα ούλα κατά την περίοδο της χημειοθεραπείας. Επιλέγοντας τρόφιμα τα οποία είναι ευκολότερα στην μάσηση, όπως τα μελάτα αυγά, το γιαούρτι και τα μίλκσεϊκ, διευκολύνουν την κατάποση και παρέχουν θερμίδες και πρωτεΐνη στον οργανισμό. Επίσης, μπορούμε να πολτοποιήσουμε το φαγητό μας, να χρησιμοποιήσουμε ένα μικρό κουτάλι για να μικρότερες μπουκιές, να καταναλώνουμε φαγητό σε θερμοκρασία δωματίου ή και κρύο και να αποφύγουμε τρόφιμα τα οποία ερεθίζουν το στόμα όπως τα όξυνα, τα καυτερά, τα αλμυρά και τα τραγανά. Ανάλογη διατροφική συμπεριφορά πρέπει να έχουμε αν αντιμετωπίζουμε πρόβλημα στην κατάποση. Μαγειρεύοντας περισσότερο το φαγητό μας να είναι πιο μαλακό και η κατανάλωση υγρών με καλαμάκι, είναι μερικές επιπλέον πρακτικές που θα μπορούσαμε να ακολουθήσουμε για να διευκολύνουμε την κατάποση.
Μια άλλη παρενέργεια που παρατηρείται είναι η απώλεια βάρους. Είναι σημαντικό να ακολουθήσουμε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα στην κατανάλωση φαγητού μας, παρά να περιμένουμε να πεινάσουμε για να φάμε. Η κατανάλωση τροφίμων και ροφημάτων με υψηλή θερμιδική και πρωτεϊνική αξία, καθώς και ο εμπλουτισμός των γευμάτων μας είναι συνήθεις πρακτικές.
Τέλος, μια άλλη παρενέργεια που μπορεί να προκαλέσει η χημειοθεραπεία είναι η δυσκοιλιότητα, ως αποτέλεσμα των φαρμάκων, της αλλαγής των διατροφικών μας συνηθειών και της μειωμένης κινητικότητας. Καλό είναι να αυξήσουμε την κατανάλωση υγρών, να εντείνουμε την φυσική μας δραστηριότητα, να μειώσουμε την κατανάλωση τροφίμων που προκαλούν αέρια και να χρησιμοποιήσουμε υπακτικά, εφόσον και αν το επιτρέψουν οι θεράποντες γιατροί.
Έχοντας ολοκληρώσει τον κύκλο των χημειοθεραπειών είναι αδήριτη ανάγκη να υιοθετήσουμε μια υγιεινή ισορροπημένη διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, στα κίτρινα και πορτοκαλί λαχανικά και στα εσπεριδοειδή. Εξίσου σημαντική είναι η υψηλή κατανάλωση φυτικών ινών μέσα από την καθημερινή κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, σιτηρών ολικής αλέσεως και οσπρίων. Πρωτεϊνικά τρόφιμα θα πρέπει να συνοδεύουν όλα τα γεύματα για περισσότερη ισορροπία στην διατροφή. Κάλο είναι οι ασθενείς να αποφεύγουν τρόφιμα με απλούς υδατάνθρακες, να κρατάνε στο ελάχιστο την κατανάλωση ζάχαρης και να έχουν χαμηλή κατανάλωση αλκοολούχων ποτών.
Αναμφισβήτητα η διάγνωση του καρκίνου και οι χημειοθεραπείες αποτελούν τεράστια πρόκληση για τον εκάστοτε ασθενή, αλλά η συμβολή ενός κλινικού διαιτολόγου μπορεί να βοηθήσει στα διατροφικά εμπόδια και δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίσει ο ασθενής, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η διατροφική πληρότητα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Η επαρκή σίτιση του ασθενή αποτελεί βασική συνισταμένη της θεραπείας του.
Καραγιάννης Νικόλαος BSc, SRD, MPhil
Διαιτολόγος – Dietitian
